Elke burger in Nederland heeft recht op waterveiligheid. Gezien de diverse watersnoodrampen in de Nederlandse historie is dat maar goed ook. Marken heeft in 2016 de watersnood en haar slachtoffers van 1916 herdacht. De herinneringen dwingen ons te blijven nadenken maar vooral ook handelen waar het gaat om onze waterveiligheid. Daarbij benutten we zowel kennis uit het verleden als het heden. De werkgroep dijkversterking van de Eilandraad heeft daar specifieke gebiedsen technische kennis aan toegevoegd. Daarmee is een belangrijke bijdrage geleverd aan de referentieontwerpen die in 2020 formeel zijn vastgesteld.
Huidige situatie
In 2006 maakte Arcadis in opdracht van het Ministerie van Verkeer & Waterstaat (VWS) een startnotitie over de ontwikkeling van de zuiden westkade van de dijk rondom Marken. Van 2007 tot en met 2012 praatte een groep inwoners, waaronder een vertegenwoordiger van de Eilandraad, hierover middels een projecten klankbordgroep mee met Rijkswaterstaat (RWS). In 2008 werd duidelijk dat de dijk van Marken niet voldoet aan de wettelijke veiligheidseisen. In 2010 is het Hoogwater-beschermingsprogramma bekendgemaakt door de overheid. Het initiatief hiervoor is echter al ruim daarvoor genomen. Eind 2012 is het toenmalig ontwerp van ‘vierkant versterken’ verlaten omdat deze te duur bleek en geen recht deed aan de zettingsgevoelige ondergrond op Marken.
Aansluitend is in 2013 en 2014 de pilot meerlaagsveiligheid uitgevoerd. Daarbij is niet alleen naar de dijk gekeken maar ook naar beheersmaatregelen om schade en slachtoffers bij een onverhoopte overstroming te beperken en/of te voorkomen. De conclusie was dat de waterveiligheid in hoofdzaak gerealiseerd moest worden middels een goede dijk (laag 1). Het waterrobuust maken van Marken (laag 2) bleek veel te duur. Deels is Marken al waterrobuust vanwege haar historische terpen en paalwoningen. Bij nieuwbouw kan er waterrobuust worden gebouwd zoals dit nu vorm krijgt middels terpen bij het bouwplan nabij Sportverenging Marken. Binnen laag 3 van de pilot meerlaagsveiligheid is vastgesteld dat onderlinge afstemming tussen hulpdiensten verbeterd diende te worden. In 2015 is daarvoor, in samenwerking met de plaatselijke brandweer, EHBO, KNRM, Stichting Welzijn Ouderen Marken (SWOM) en de Eilandraad, een calamiteitenplan opgesteld. Dit plan is in het herdenkingsjaar 2016 geoefend en in 2018 na evaluatie vastgesteld.
Vanaf 2015 is nadrukkelijk gewerkt aan een nieuw dijkontwerp voor de zuiden westkade. Vanwege in 2017 gewijzigde landelijke normeringen en berekeningswijzen liep dit ontwerp vertraging op. Deze nam verder toe door
de stikstofproblematiek in 2018 en vereist aanvullend flora en faunaonderzoek. In 2020 zijn de verschillende referentieontwerpen formeel vastgesteld. In het huidige jaar 2021 loopt de aanbestedingsfase.
De werkgroep dijkversterking van de Eilandraad zoals we deze nu kennen is in 2012 geformeerd. Hierin
zitten betrokken Marker inwoners waarvan een aantal met relevante technische kennis. De werkgroep diende onder meer in 2013 een alternatief plan in bij RWS met als doel een buitendijkse versterking middels een zettingsvrij profiel. Dit betekent een fundering die dusdanig op orde wordt gemaakt dat Marken veilig is gedurende de 50 jaar na de aanleg ervan. Ook heeft deze werkgroep zich hard gemaakt voor zogenaamde ‘meekoppelkansen’. Mede daardoor krijgt de dijk straks extra natuurvoorzieningen en kwalitatief goede recreatieve voorzieningen zoals bankjes, strandjes en aanlegplekken voor kleine bootjes. Daarvan kunnen de inwoners van Marken profiteren.
Omdat in het ontwerp is gekozen voor een overslagbestendige dijk mogen er golven over de dijk slaan. Wel is het zo dat dit water tijdig moet kunnen worden afgevoerd. Dat is echter de verantwoordelijkheid van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). De werkgroep dijkversterking is hierover met HHNK nadrukkelijk in gesprek. Er is een watersysteemanalyse uitgevoerd inclusief verbeteringen in de afvoer. Aan de hand van extra aangebrachte meetpunten wordt in kaart gebracht wat er eventueel nog meer nodig is voor een goede waterafvoer. Dit betreft sowieso een calamiteitenplan op basis waarvan het HHNK noodpompen kan inzetten.
Wat willen we bereiken?
• Het realiseren van een zettingsvrij profiel op basis van grondverbetering: de werkgroep wil dat de veenondergrond zoveel als mogelijk wordt vervangen door een ondergrond van zand. Deze mogelijkheid is binnen het huidige formeel vastgestelde referentieontwerp aan de zuidkade aanwezig. Aan de westkade is dit vooral op basis van natuurwaarden in de Gouwzee niet het geval. Voor de westkade moet door voldoende voorbelasting een degelijke fundering ontstaan. De werkgroep streeft ook bij de westkade naar vervangen van de ondergrond door zand en wijkt daarmee af van het vastgestelde referentieontwerp.
• Het borgen van voldoende waterafvoer bij golfoverslag en extreme neerslag: de werkgroep wil samen met HHNK aan de hand van de nog nader uit te werken watersysteemanalyse vaststellen welke maatregelen er binnen Marken aanvullend nodig zijn.
• De cultuurhistorische positie van Rozewerf aan de dijk zoveel als mogelijk behouden: de werkgroep heeft de inwoners van Rozewerf betrokken in haar activiteiten. Dit om zowel het veiligheidsaspect als de ruimtelijke kwaliteit te borgen. Hierbij is echter altijd de uitgangspositie: ‘Safety first and quality too’.
• De dijkversterking mag geen afbreuk doen aan het functioneren van de KNRM: de werkgroep heeft nauw contact met de KNRM en bespreekt met hen en RWS zorgpunten als de stabiliteit van de hellingbaan, verzanding en andere zaken die een goede uitoefening van het reddingswerk in de weg staan.
• De dijkversterking moet met zo min mogelijk overlast worden uitgevoerd: te denken valt aan het beperken van geluid, trillingen en stof, het voorkomen en goed afhandelen van schades, het bij voorkeur werken vanaf het water en/of over de eigen werkzaamheden heen.
• De meekoppelkansen t.b.v. natuur en recreatie zo snel als mogelijk uitvoeren: hierbij vooral ook de aanlegvoorzieningen voor kleine bootjes aan de noordkade bij de Minnebuurt.
• De nagekomen meekoppelkans parkeren zuidzijde haven financieel mogelijk maken: het parkeren op het huidige zuidelijke havenhoofd kan dan worden verplaatst naar de ruimte die daar ontstaat ten gevolge van de buitendijkse versterking. Dit verbetert het aanzicht van de haven.
• Het borgen van tussentijds onderhoud: vanwege de slechte staat van de dijk is er uit het oogpunt van waterveiligheid tussentijds onderhoud nodig. De behoefte aan onderhoud is er ook inzake het veilig recreatief gebruik en de ruimtelijke kwaliteit. Te denken valt aan onkruidbestrijding en het herstel van straatwerk.
Hoe doen we dat?
• Samenwerking met zowel RWS als de huidige en toekomstige (onderhouds)aannemer(s):
de samenwerking met RWS en haar huidige onderhoudsaannemer ervaart de werkgroep tot nu toe als perfect. Dit geeft wat betreft de aanpak van RWS vertrouwen richting de uitvoering. De werkgroep dijkversterking wordt vanaf medio 2021 middels periodiek overleg met RWS en de aannemer betrokken tijdens de uitvoering van het project. Hierin bewaakt men de belangen van Marken en de veiligheid van haar inwoners.
• Samenwerking met HHNK als verantwoordelijke voor de waterafvoer en toekomstig beheerder van de omringdijk: deze samenwerking is de afgelopen jaren nogal stroef verlopen. Dit is bespreekbaar gemaakt en er is ondertussen vertrouwen dat dit verbetert.
• Samenwerking met de Gemeente Waterland: tot op heden is de gemeente alleen bij escalatie ingeschakeld. De contacten met de
werkgroep dijkversterking verliepen vooral via de voormalig burgemeester (mevrouw L. Kroon). Zij was portefeuillehouder voor de dijkversterking. Zij heeft zich bij diverse stakeholders met succes hard gemaakt om de zorgen van de werkgroep dijkversterking serieus te nemen. Ook heeft zij zich met succes ingezet voor de financiering van de meekoppelkansen. Mevrouw Kroon is begin 2020 vertrokken.
• Samenwerking met bewonersgroepen en instanties: dit is geborgd door vertegenwoordigers van die groepen (bijvoorbeeld Rozewerf) en door instanties (bijvoorbeeld de KNRM) zitting te laten nemen in de werkgroep dijkversterking. Dit is aanvullend op de individuele contacten die zij hebben met RWS.
Onze opdracht
Namens de inwoners van Marken gesprekspartner zijn voor RWS, HHNK en hun aannemers. Via diverse communicatiekanalen blijven wij in verbinding met de inwoners en nemen hen mee in de voortgang en de te maken keuzes. Het behoeft geen uitleg dat iedere inwoner, bedrijf of instantie het recht heeft om zich ook individueel tot genoemde partijen te verhouden. Belangrijk is dat er zoveel als mogelijk met één mond wordt gesproken omdat is gebleken dat Marken hiermee sterker staat.
Hoe organiseren we dat?
De Eilandraad heeft deze opdracht gedelegeerd aan de werkgroep dijkversterking en wordt van de actualiteiten op de hoogte gehouden. In het geval van formele brieven of vereiste escalatie wordt het bestuur van de Eilandraad ingeschakeld om vervolgstappen vast te stellen. Tot begin 2020 is altijd eerst door de werkgroep geëscaleerd naar de toenmalige zeer betrokken burgemeester die de dijkversterking in haar portefeuille had. Er moeten nieuwe communicatielijnen naar de gemeente gelegd worden om eventuele escalatie tijdens de aanbesteding en/of uitvoering mogelijk te maken.
Raakvlakken met andere thema’s
• Toerisme: detaillering recreatieve meekoppelkansen en toegang van omringdijk en haven(dijk) tijdens de uitvoering.
• Natuur en milieu: detaillering meekoppelkansen ten behoeve van de natuur en gebiedskennis inbrengen aangaande de werkplannen van de aannemer met betrekking tot het beschermen van de natuur tijdens de uitvoering.
Wat kost het en wat verwachten wij van de Gemeente Waterland?
Met de Gemeente Waterland verwacht de werkgroep een hernieuwde samenwerking. Daarbij wordt het op prijs gesteld als gemeentelijke beleidsambtenaren, indien van toepassing, proactief informatie delen. De praktijk is tot op heden dat de Eilandraad een overlegstructuur heeft met RWS en dat de gemeente dit op haar beurt eveneens heeft. Het lijkt de werkgroep goed hierin tijdens de uitvoering samen op te trekken. Er zal in elk geval een nieuw aanspreekpunt moeten komen nu voormalig burgemeester Kroon deze rol niet langer vervult.
